Jüpiter
Ana asteroit kuşağının arkasına
geçtiğimizde karşımıza Güneş sisteminin devi Jüpiter çıkar.Bir
"yıl"`ı bizimkinin yaklaşık 12 katıdır.Kendi etrafında döndüğü
yörünge düzlemine göre dik olduğundan, mevsim farklılıkları görülmez.Ama zaten
Jüpiter gibi bir gezegende mevsim olmasının da bir anlamı yoktur. Jüpiter parlaklığını esas olarak büyüklüğüğne borçludur.Çapı ekvatorda ölçüldüğünde 143.000 km. kadardır.Ancak kutuplarda çapı daha küçüktür;çünkü her hangi bir teleskopla görülebileceği gibi,bir küre için oldukça basıktır.Bu durum gezegenin kendi ekseni etrafında dönme hızı çok yüksek olduğu için çıkar.Jüpiter`de bir gün,Güneş sistemindeki diğer bütün gezegnlerinkinden kısadır.Ekvatorda bir gün 9 saat 50.5 dakikadır, yani ekvatordaki parçalar saatte 45 km.lik bir hızla dönmektedirler. Jüpiter kelimenin tam anlamıyla katı değildir, yüzeyin yapısı gazlıdır;bizim gördüklerimiz de üst katmandaki bulutlardan fazla bir şey değildir.Toplam ağırlığı çok fazla değildir, hacimsel olarak Dünya`dan 1300 kat büyükken, ağırlık olarak 318 kat ağırdır.Böyle olduğu halde Jüpiter`in hacmi Güneş sistemindeki diğer bütün gezgenlerin hacimlerinin toplamından büyüktür.Zaten Güneş sistemi Güneş,Jüpiter ve çeşitli enkazlardan oluşur, diyenler vardır. Bizim gördüğümüz bulutlar gerçekten de çok soğuktur.Ancak çekirdek kısmının 30.000 , 50.000 derece arasında değişiyor olduğu düşünülmektedir.üstelik Jüpiter etrafa ,sadece Güneş`ten aldığı enerjiyi yansıtıyor olması halinde yayması gerekenden 1.7 kat fazla enerji yaymaktadır.Acaba kendi çapında küçük bir yıldız sayılabilir mi? Bu bir zamanlar çok tutulan bir savdı ama bugün bir gezegen ile bir yıldız arasındaki farkı biliyoruz. Bu ayrımın en temel ölçütü hacme dayanır.Bu arada en çok 1000 tane Jüpiter`in hacminin Güneş`e karşılık geldiğini söylemeliyiz. Bir yıldızın oluşabilmesindeki en önemli faktör , yıldızı oluşturan gaz ve tozun sıkışarak kritik sıcaklık olan 10.000.000 dereceye gelmesidir.Sıcaklık bu dereceye geldiğinde yıldız parlamaya başlar.Ancak Jüpiter`in böyle bir durumda olması için halinden en az 10 kat büyük olması gerekir.Dolayısıyla bu da Jüpiter`in çekirdeğinin hiç bir zaman çekirdek tepkimesi başlatabilecek kadar sıcak olamayacak anlamına gelir. Son yıllarda uzayın derinliklerinde bu tür sınırda olan cisimlere "Kahverengi Cüce" adı verilmiştir, ancak Jüpiter kahverengi cüce olamayacak kadar küçüktür.Jüpiter`in çekirdeğindeki yüksek sıcaklıkla ilgili olarak şunu söyleyebiliriz.Olan biten yalnızca ısı yayılımıdır yani Güneş sistemini oluşturan bulutsudan şelillenmesinden bu yana geçen süüre Jüpiter`e soğuması için yetmemiş. Jüpiter`in en ilgi çeken özelliklerinden biri de ünlü beneğidir.Benek 1878 yılında çok bariz şekilde görünür hale geldi;ama daha öncede vardı.1664-1665 yıllarında farklı bilimadamları tarafından görülmüş ve çizilmiştir.ömrü az rastlanır şekilde uzun olan beneğin bir benzeri yoktur. 1878 yılında benek tuğla kırmızı bir renk aldı.Yapılan ölçümlerde uzunluğunun 50.000 km,genişliğinin 11.000 km civarında olduğu anlaşıldı,bu,yüzey alanının Dünya`ya eşit olduğu anlamına geliyordu. 1882`den sonra biraz soluklaştı, 1970-80 yılları arasında bir görünüp bir kayboldu.
Yapısal Bilgiler Kütle (Dünya=1) : 318 Ekvator Çapı (km) : 142,984 Hacim (Dünya=1) : 1,323 Ortalama Yoğunluk (g/cm3; su=1g/cm3) : 1.33 Yüzeydeki Yerçekimi (Dünya=1) : 2.5 Kurtulma Hızı (km/sn) : 59.5 Eksen Eğikliği (Derece) : 3.1 Dönme Periyodu (Bir Gün) (d=Dünya Günü, h=Dünya Saati, t=Ters Yönde) : 9.92h Ortalama Yüzey Sıcaklığı (°C) : -120 Bilinen Halkalarının Sayısı : 1 Uydu Sayısı : 16 Görünür Parlaklık : -2.8 En Öte Noktası : 815.7 En Beri Noktası : 740.9 Güneş'ten Ortalama Uzaklık (milyon km) : 778.3 Ortalama Yörünge Hızı (km/sn) : 13.06 Yörünge Eğikliği (Derece) : 1.3 Yörüngesel Periyot (Bir Yıl) (y=Dünya Yılı, d=Dünya Günü) : 11.86y |
Uyduları
Uydu Adı | Çap (km) | Gez. Uzak. (km) | Yör. Per. (D.Günü) | Eğiklik (Derece) |
Metis | 40 | 128,000 | 0.3 | 0 |
Adrastea | 20 | 129,000 | 0.3 | 0 |
Amalihea | 200 | 181,300 | 0.5 | 0.45 |
Thebe | 100 | 221,900 | 0.7 | 0.9 |
Io | 3,642 | 421,800 | 1.8 | 0.04 |
Europa | 3,138 | 670,900 | 3.6 | 0.47 |
Ganymede | 5,262 | 1,070,000 | 7.2 | 0.21 |
Callisto | 4,800 | 1,880,000 | 16.7 | 0.51 |
Leda | 15 | 11,094,000 | 238.7 | 26.1 |
Himalia | 170 | 11,480,000 | 250.6 | 26.7 |
Lysithea | 35 | 11,720,000 | 259.2 | 29 |
Elara | 70 | 11,737,000 | 259 | 24.8 |
Ananke | 25 | 21,200,000 | 631 | 147 |
Carme | 40 | 22,600,000 | 692 | 164 |
Pasiphae | 60 | 23,500,000 | 735 | 145 |
Sinope | 40 | 23,700,000 | 758 | 153 |
Kaynaklar : Bilim ve Teknik Dergisi
http://newton.physics.metu.edu.tr/~aat/
(ODTÜ AMATÖR ASTRONOMİ TOPLULUĞU)